موضوع: آقای شیخ عباس واعظ طبسی فرزند غلامرضا
تاریخ سند: 15 بهمن 1341
موضوع: آقای شیخ عباس واعظ طبسی فرزند غلامرضا
متن سند:
شماره: 9436/م الف 11 تاریخ: 15 /11 /1341از: ساواک خراسان
به: ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور . مدیریت کل اداره سوم
موضوع: آقای شیخ عباس واعظ طبسی فرزند غلامرضا
عطف رمز 6852- 8 /11 /41
با تقدیم 9 برگ عین اوراق بازجوئی و 95 برگ سوابق و گزارشات مأمورین ویژه به استحضار می‌رسد:
1. براساس گزارشات مأمورین که عین آنها در پرونده تقدیمی ملصق است تشخیص اتهام نامبرده بالا از نظر این سازمان آن است که مشارالیه مردم را در منبر در جریان اخیر در منزل آیت‌اله حاجی حسن قمی تحریک به قیام و آشوب و بلوا نموده است.
2. تحت عنوان فوق از مقام قضائی لشکر 12 خراسان تقاضای قرار بازداشت مشارالیه به منظور جلوگیری از بیم تبانی گردید و قرار بازداشت نامبرده به شماره 3133/ب 1- 10 /11 /41 که رونوشت آن در پرونده پیوست موجود است از طرف بازپرس صادر و به موجب قرار مزبور بازداشت گردیده است.
3. متهم در جلسات تحقیقاتی منکر ارتکاب اتهام منتسبه بوده لکن با توجه به نکات زیر اتهام به مشارالیه به نظر این سازمان ثابت و انکار وی به منظور فرار از مجازات می‌باشد .
الف . اصالت گزارشات مأمورین ویژه که صحت عملکرد آنها مورد تأیید این سازمان است.
ب . توجه به سایر سوابق نامبرده بالا که همه آن ضمیمه پرونده پیوست است بر کاشفیت از روح سرکش و ماجراجوئی مشارالیه [دلالت]دارد که اغلب بیاناتش در منابر مختلف آشوب انگیز و تحریک افکار مردم علیه اقدامات مملکتی در مورد حجاب و امثالهم بوده است.
ج . اظهارات آقای شیخ محمدرضا نوقانی[نوغانی1] که پرونده مشارالیه نیز طی نامه شماره 9437/م الف 11- 15 /11 /41 جداگانه تقدیم شده، تأیید می‌کند که در روز 4 /11 /41 در منزل آیت‌اله قمی به قدری تندروی کرده بوده که خود آقای قمی (حسب اظهار آقای نوقانی) خواسته است که او به منبر رفته و شلوغ‌کاری‌های طبسی را در روز گذشته ترمیم نماید.
د . به طوری که خود متهم در بازجوئی اظهار داشته است طرح مطلب در منبر منزل آقای آیت‌اله قمی از طرف مشارالیه مبد و به آیه (قل انما اعظکم بواحده ان تقوموا لل لیه[لله] مثنی و فرادی) بوده که خود بخود طرح مطلب تحت عنوان مزبور می‌رساند که هدفش از گفتار آن روز ایجاد تحریک و برانگیختن افکار عمومی علیه موضوع روز مخصوصاً با توجه به اینکه اصولاً اجتماع در روز مزبور با توجه به موقعیت زمانی در منزل آیت‌اله قمی بوده.
ﻫ . اظهارات خود مشارالیه در بازجوئی آن است که در ختم منابر [صدای] عده زیادی از گوشه مجلس بلند شد که باید در بازار برویم و از بازاری‌ها تقاضا کنیم با خواسته علماء که تحریم اصلاحات ارضی2 است موافقت کنند که با توجه به زمینه موضوع سخنرانی مشارالیه معلوم می‌شود که اظهارات وی در منبر در تحریک مردم مؤثر نیز واقع شده است.
با عرض مراتب فوق و توجه به سایر قرائن و فحوای سوابق موجود در پرونده مقرر فرمایند نامبرده را در مرکز تحت تعقیب قانونی به اتهام تحریک مردم به قیام و آشوب و بلوا قرار داده، نتیجه را ضمن اعاده عین پرونده به این سازمان ابلاغ فرمایند.
از طرف رئیس سازمان اطلاعات و امنیت خراسان . هاشمی ...
توضیحات سند:
1. نوغان: محله‌اى از محله‌هاى قدیمى مشهد که تقریبا در حوالى فلکه طبرسى واقع است به همین دلیل شاید این فرد اصالتاً اهل مشهد باشد. تحصیلات او در حد یک سخنران و منبرى بود و جزء اندیشمندان آن دوره محسوب نمی‌شد. او در مقام یک سخنران داراى تبحر و مهارت خاصى بود و این قهّار بودن در سخنرانى تا به جایى بود که برخى افراد نظیر آیت‌الله میلانى در جلسات خود گهگاهى از او دعوت به سخنرانى مى‌کردند. در ابتدا از روحانیون مبارز بود، پس از دستگیر شدن ـ در منزل آیت‌الله قمى ـ توسط ساواک، قول همکارى با نظام شاه را داد و خود به خود از صحنه مبارزات مردمى محو گردید و در صف مخالفان انقلاب قرار گرفت. قبل از این سخنرانیهایى را در مسجد گوهرشاد و مخصوصاً در ماه‌هاى مبارک رمضان ایراد مى‌کرد؛ امّا با تغییر رویه موضوع سخنرانیها فقط در مورد مقام و منزلت محمدرضا پهلوى بود! از جمله یک سخنرانی در مرداد سال 1340 خورشیدى که پیرامون وقایع 28 مرداد و مقام و منزلت سلطنت پهلوى بود، در حالى که پیش از این سخنرانى‌هایى در جهت حمایت از جمعیت‌هاى اسلامى از جمله فداییان اسلام در مشهد را داشت. یکی از همان سخنرانی‌هاى تند و انقلابى با همین عنوان (پیرامون فداییان اسلام) در بهمن 1334 در مشهد ایراد گردید. وى در طول مبارزات خود بر ضدیت با انقلاب اصرار مى‌ورزید و با سخنرانی‌هاى تواناى خود به نظام شاه براى حفظ و دوام حکومت شاهنشاهى کمک مى‌کرد. هیچ گاه به او کارها و پست‌هاى مهم دولتى محول نگردید زیرا این طور اشخاص دارای نفوذ زیادى در دربار محمدرضا بودند و به خاطر اقداماتشان بر ضد انقلاب، از سوى دولت نیز حمایت مى‌شدند. علاه بر این نوغانى از افرادى بارز و سرآمد روحانیون خراسان بود و جزء روحانیون طراز اوّل محسوب مى‌شد. شیخ محمدرضا نوغانی از نظر اقتصادى وضعیت خوبى داشت و داراى زندگى مرفّهى بود. منزلش در بلوار سازمان آب واقع بود و از نظر طرز ساخت و نوع معمارى در بین خانه‌هاى مشهد کم‌نظیر و داراى اهمیت. او بعد از انقلاب به عنوان یک روحانى دربارى شناخته شد. محل سخنرانى روحانیون دربارى که اصولاً موضوع سخنرانى‌هایشان دعاهایى براى دوام سلطنت پهلوى بود در دارالزهد مبارکه فعلى بود که نوغانى هم از جمله این روحانیون بود و هر چند که حوزه علمیه مشهد با او مخالفت مى‌کرد و یا طلبه‌ها برخى جلسات سخنرانى و خطابه او را بر هم مى‌زدند امّا او همچنان در همین حال باقى ماند. این شخص در جریان انقلاب اسلامى به علت رسوا شدن شخصیتش و همچنین بى‌اعتنایى مردم به او به خارج از کشور گریخت و در آنجا از حالت و شمایل روحانیت بیرون آمد و لباس شخصى به تن مى‌کرد.ر. ک: میرنیا سیدعلى، تقویم تاریخ خراسان از مشروطیت تا انقلاب اسلامى، با همکارى حسین طاهرى وحدتى و عباس على قلى‌زاده ـ تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامى، 1377، صص 145، 171.
2. اصلاحات ارضی: یکی از عمده ترین اصول سیاست استعماری جدید بود که در تمام کشورهای تحت سلطۀ استعمار از آمریکای لاتین تا آسیا و افریقا به وسیله حکومت این کشورها به صورتی تقریباً مشابه به اجرا درآمد. شاه ایران در سال 1341ش از یک سو به منظور جلب اعتماد سرمایه داری امریکا و نشان دادن موافقت و همکاری خود با استراتژی جدید و گشودن بازاری تازه برای اقتصاد غرب و از سوی دیگر برای کاهش وخامت اوضاع داخلی و جلوگیری از گسترش نارضایتی مردم، که خطر انفجارات اجتماعی را در پی داشت، برنامه اصلاحات ارضی را به عنوان اولین اصل از اصول ششگانه « انقلاب شاه و مردم »!! در کشور آغاز کرد و اقتصاد ایران را به ورشکستگی کشانید. اصلاحات ارضی در ایران که با سرمایه گذاری خارجی و عمدتاً امریکایی در بخش‌های تجارت و صنایع وابسته همراه بود، آسیب شدیدی بر کشاورزان ایران وارد آورد؛ به طوری که کشور در طی چند سال از مقام صادرکنندۀ گندم به یک کشور واردکنندۀ عمده تبدیل شد. از سوی دیگر بر اثر مهاجرت روستائیان به شهرها و جذب آنان به عنون نیروی کار ارزان توسط صنایع و سرویس‌های خدماتی وابسته، طی 11 سال ( 1345 – 1356) 20000 روستای ایران خالی از سکنه شد.