سپهبد حاج علی کیا قبل از عزیمت به آمریکا
تاریخ سند: 10 تیر 1344
سپهبد حاج علی کیا قبل از عزیمت به آمریکا
متن سند:
تاریخ: 10 /4 /1344سپهبد حاج علی کیا قبل از عزیمت به آمریکا، روزهای چهارشنبه[در] منزل پذیرایی داشت و عده‌ای [به] منزل او رفت و آمد داشتند، لکن از دو ماه قبل که به مسافرت آمریکا. اندونزی. ژاپن. پاکستان رفته و مراجعت کرده، دفتر خود را به عمارت خودش در خیابان شمیران منتقل نمود، اگر کسی را بخواهد ملاقات کند، بیشتر در همان دفتر خود می‌پذیرد.
اوقات او از ساعت 7 صبح به این ترتیب شروع می‌شود، ساعت 7 به دفتر کار خود می‌رود. دفتر کار او در طبقه اول و دوم عمارت معروف خودش، در ساختمان از کجا آورده‌ای است، که دفتر شخصی او در طبقه دوم قرار دارد. غالباً ملاقات‌های سیاسی و شخصی خود را در ساعت 7 تا 30 /8 در همان محل انجام می‌دهد و بقیه روز را به کارهای تجارتی خود می‌پردازد. اخیراً با ژاپن هم تجارت می‌کند. غالباً آمریکایی‌ها نزد او رفت و آمد می‌کنند، که تعدادی از آنها مستأجرین او هستند. دخترش را هم که به یک افسر آمریکایی داده بود و اکنون در آمریکا به سر می‌برد.
کمتر صحبت سیاسی می‌کند و در صحبت‌های سیاسی، خیلی خصوصی از وضع مملکت بدگویی و از کارهای جاری اظهار شکایت می‌کند.
مهندس افراسیاب کیا نماینده مجلس، غالباً نزد او می‌باشد.
مورخ‌الدوله سپهر1 نیز با او رفت و آمد دارد.
افسرهای ارتش، منجمله سرلشگر گرزن2 با3 او ملاقات دارند. با سپهبد امیرعزیزی استاندار خراسان زیاد مکاتبه دارد.
خودش را زیاد به آمریکایی‌ها نزدیک می‌کند و ظاهراً این طور است که با استفاده از موقعیت آنها قصد دخالت در امور سیاسی داشته باشد.
دکتر کمال‌الدین کیانوری که رئیس شعبه 13 [ناخوانا] شهرستان است، بیشتر این قبیل امور مقدماتی و سیاسی او را اداره می‌کند.
از مازندرانی‌ها، فریور و اسپهبدی4 نمایندگان دوره بیستم و بعضی از خوانین چالوس و نوشهر با او زیاد ملاقات و رفت و آمد دارند.
محترماً به عرض می‌رساند با توجه به اینکه تحقیق در مورد نامبرده وسیله معاونت اداره کل نهم انجام گردیده است. 13 /4 /44
توضیحات سند:
_1. احمدعلى سپهر (مورخ الدوله)، فرزند عبدالعلی در سال 1267 ش در تهران به دنیا آمد. وی از خانواده‌های قدیمی و اشرافی ایران بود که به قاجاریه وابستگی داشتند. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه فرانسوی‌ها به پایان برد. در سال 1292 به عنوان مترجم در اداره گمرک استخدام شد و به ریاست دارالترجمه اداره مذکور رسید. در سال 1295 به عنوان منشی اول سفارت آلمان استخدام شد. وی تا آغاز سلطنت پهلوی مشاغل مهمی چون: مدیر کل اداره تفتیش وزارت معارف و اوقاف، ریاست کابینه وزارت مالیه و در دوره‌ی نخست‌وزیری مشیرالدوله ریاست دفتر وزارت داخله را برعهده داشت.
مورخ‌الدوله در دوران رضاشاه شغل مهمى نداشت. بعد از شهریور 1320 میدان‌دار سیاست شد و با سفارتخانهها ارتباط برقرار کرد. فردوست مى‌گوید: «احمدعلى سپهر از افرادى بود که در سالهاى نخست سلطنت محمدرضا، رل مهمى در زندگى او بازى کرد.» در آذر ماه 1322 که سران سه قدرت بزرگ جهانى (استالین، روزولت و چرچیل) وارد تهران شدند و کنفرانس تهران را برگزار کردند. سپهر مى‌گوید: از سفیر شوروى خواهش کردم به استالین بگوید که ایشان دیدارى با شاه داشته باشد زیرا حالا که نه چرچیل و نه روزولت به دیدن شاه نمى‌روند اگر ایشان ملاقات و دیدارى با شاه داشته باشند، اثر فوق‌العاده‌اى بر وى خواهد داشت. سفیر مطلب را به استالین اطلاع داد، او پذیرفت و با شاه دیدار کرد.
سپهر مى‌گفت: من مجازم با روسها ملاقاتهایى داشته باشم اما فقط براى انگلیسیها صمیمانه کار مى‌کنم. این اظهار دوستى و صمیمیت، مربوط مى‌شود به خیلى قبل و سابقه طولانى که او در سفارت انگلیس داشت. مورخ‌الدوله سپهر ارتباطى نزدیک با شاه پیدا کرد. محمدرضا شاه، سپهر را وارد کابینه قوام کرد و او به عنوان وزیر بازرگانى و پیشه و هنر کار خود را شروع کرد.» محمدرضا قصد داشت سپهر را جانشین قوام کند، سپهر نیز از همان ماههاى اول وزارت به فعالیت برضد قوام پرداخت تا زمینه را براى نخست‌وزیرى خود مهیا سازد. قوام متوجه این توطئه شد و مورخ‌الدوله روز 15 تیر 1325ﻫ ش به دستور قوام بازداشت و به کاشان تبعید شد. مورخ‌الدوله در دوران کوتاه وزارتش همچنان براى سفارتخانهها خبرچینى مى‌کرد. آخرین نقش او بعد از استعفاى مصدق در تیر ماه 1331ﻫ ش هنگامى که قوام براى پنجمین بار به نخست‌وزیرى رسید، نوشتن اعلامیه قوام بود.
سپهر بعد از تبعید در سال 1329 با قوام آشتى کرد و به جمع محارم او پیوست. او از اولین کسانى بود که بعد از صدور فرمان نخست‌وزیرى قوام به ملاقات او رفت، ولى طبق گفته ملکى اعلامیه معروف قوام به دست مورخ‌الدوله سپهر افشا شده بود و بعد از پنج روز نخست‌وزیرى، باعث سرنگونى قوام شد. در سال 1329 در کابینه رزم‌آرا به ریاست هیئت مدیره شرکت شیلات برگزیده شد که تا سال 1331 عهده‌دار این سمت بود و در ملى شدن شیلات در دوران مصدق کوشش کرد. احمدعلى سپهر در روز 28 آبان ماه 1354 درگذشت.
2. عباس گرزن، فرزند محمدابراهیم در سال 1281 ش در تهران متولد شد. در دی ماه 1325 با درجه سرتیپی به فرماندهی لشکر رضائیه منصوب شد و در سال 1328 به درجه سرلشکری رسید. در روز 5 تیرماه 1329 هم‌زمان با نخست‌وزیری رزم‌آرا رئیس ستاد ارتش شد. در دوره نخست‌وزیری دکتر مصدق، در روز اول مرداد 1331 از شغل خود برکنار شد و به مناسبت وقایع 30 تیر 1331 تحت تعقیب قرار گرفت، اما مجدداً پس از کودتای 28 مرداد 1332، به فرماندهی سپاه فارس منصوب شد. در دی ماه همان سال وزیر راه شد و در سال‌های 1336 ـ 1338 نیز استاندار اصفهان گردید. در 1340 هنگامی که دکتر بقائی متهم به انتشار اعلامیه‌ای درباره تحریک افسران شده بود، گرزن، وکیل دکتر بقائی در دادگاه نظامی بود. در گزارش 7 /2 /1342 ساواک، نام گرزن، جزو افسرانی که به منزل دکتر بقائی و سازمان نگهبانان آزادی آمد و رفت داشتند، آمده است. وی مدتها عضو باشگاه لاینز «قلهک» بود. اسناد ساواک . پرونده انفرادی
3. در اصل: به.
4. غلامرضا اسپهبدی، فرزند هدایت، متولد سال 1282ش و تحصیلکرده بیروت و از ملاکین منطقه بود که به عنوان نماینده دوره بیستم مجلس شورای ملی از تنکابن به مجلس آمد.