بیوگرافی آقای سید حسن تقی زاده
بیوگرافی آقای سید حسن تقی زاده
متن سند:
اسم ـ سید حسن شهرت ـ تقی زاده تاریخ تولد ـ 1295 هجری قمری محل اقامت دائمی ـ تهران شغل ـ رئیس مجلس سنا اسم پدر ـ سید تقی اسم مادر ـــ تعداد اولاد ذکور و اناث ـ ندارد اقوام درجه 1 سببی و نسبی ـ برادرش سید جواد اخیرا فوت نموده است.میزان تحول و ثروت منقول و غیر منقول ـ ثروتی ندارد.
میزان معلومات ـ به علوم قدیم و جدید احاطه کامل دارد.
با چه زبانهائی آشنائی دارد ـ آلمانی ـ انگلیسی ـ فرانسه ـ عربی سوابق خدمت ـ بعد از وفات پدر خود در سنه 1314 قمری میل زیادی به سیاست و علاقه مفرطی به اصلاحات مدنی و سیاسی و اجتماعی در ایران پیدا کرده و در این راه به قدر مقدور بذل همت و جهد نموده در سنه 1316 قمری مدرسه ای به همراهی بعضی دوستان به اسم (مدرسه تربیت) بنا کرد که بواسطه حملات بعضی از علماء و روحانیون تعطیل شد.
در حدود 22 سالگی در مدرسه آمریکائی تبریز1 به یاد گرفتن زبان انگلیسی مشغول شد در این اوقات مقالاتی در بعضی جراید فارسی خارجه می نوشت و در سنه 1320 هجری قمری به نشر مجله به اسم (گنجینه فنون)1 به همراهی سه نفر دوست خود یعنی میرزا محمد علیخان تربیت2 و میرزا یوسف خان اعتصام الملک3 و میرزا حسین خان عدالت اقدام کرد که یکسال تمام مرتبا نشر شد.
در سال 1322 قمری به واسطه نبودن آزادی در تبریز که ناشی از سخت گیری زیاد محمدعلی میرزای ولیعهد بود به قصد فعالیت در نشریات سیاسی و غیره مسافرتی به استانبول و مصر کرد ولی به واسطه کسالت مزاج توقف در مصر که منظور او بود میسر نشده پس از چهارده ماه مجددا به تبریز برگشت و قریب ده ماه اوقات خود را در تبریز مطالعه گذرانید وقتی که خبر انقلاب در طهران را شنید به تهران رفت و در دهم رمضان 1324 قمری به پایتخت رسید و به شوق تمام در امور سیاست داخل شد.
در این اوقات رساله از او به اسم (تحقیق احوال کنونی ایران) در تبریز نشر شد چون در تبریز انقلاب مشروطه خواهی در اوایل شعبان آن سال بر پا شد مشارالیه مورد توجه مشروطه خواهان گردیده و در ماه شوال همان سال به وکالت طبقه تجار از تبریز با 51 رای انتخاب و در بیست و یکم آن ماه وارد مجلس شورای ملی گردید تا 22 جمادی الاولی سنه 1326 قمری در مجلس بوده و چون مشروطیت برانداخته شد مشارالیه با جمعی از پیشروان مشروطه مانند مرحوم سید عبدالرحیم خلخالی4 و معاضدالسلطنه و میرزا علی اکبرخان دهخدا5 و قریب هفتاد نفر دیگر به سفارت انگلیس در طهران پناهنده و از خطر قطعی ایمن یافتند و عاقبت با 9 نفر دیگر تبعید شدند که از آن جمله مشارالیه با پنج نفر دیگر از ایران اخراج شدند و به پاریس و بعد به لندن و کمبریج رفت و چون انقلاب در تبریز قوت یافت از کمبریج به تبریز رفت و با مشروطه خواهان همکاری نمود پس از فتح طهران به دست مشروطه خواهان و عزل شاه در سنه 1327 قمری در ماه رجب با جمعی مانند مرحوم سید محمدرضای برازجانی معروف به مساوات به طهران رفت و جزو هیئت مدیره موقتی بود تا آنکه در انتخابات مجلس دوم از تبریز و هم از طهران انتخاب و وکالت تبریز را قبول کرد در سال 1327 قمری به واسطه مخالف های سیاسی مرخصی سه ماهه از مجلس گرفته به تبریز رفت و پس از چهار ماه از راه آسیای صغیر به استانبول رفت.
سال بعد سفری به پاریس برای دیدن بعضی از رجال مشروطه خواه ایران و از آن جمله مخصوصا حاج علیقلی خان سردار اسعد نمود و باز به استانبول برگشت و سال دیگر یعنی در سنه 1331 قمری باز به فرنگ مسافرت نمود و در ماه اکتبر 1912 مسیحی به انگلستان رسید و پس از قریب شش ماه اقامت در آن کشور که وقت را به مطالعه در کتابخانه موزه بریتانا می گذرانید به آمریکا رفت و در ششم ماه ژوئن 1913 وارد تبریز شد و تا روز آخر دسامبر / 1914 در آمریکا بود و در آن روز حرکت کرده به هلاند رفت و در ژانویه 1915 وارد برلین شد از این موقع تا ماه اوت 1924 میلادی با بعضی فاصله ها در آلمان بود و چندی به نشر مجله کاوه مشغول بود در سال 1922 مسیحی در ماه فوریه مأمور عقد عهد نامه های تجارتی و کنسولی و پستی و تلگرافی با دولت روس شده از برلن به مسکو رفت و تا ماه اوت سنه 1923 مسیحی در مسکو مشغول این کار بود سپس به برلین برگشت با یک نفر دختر از خانواده های معروف آلمانی ازدواج نمود در اوایل سال 1924 میلادی اولیای دولت از او خواستند که به طور غیر رسمی یا نیم رسمی به عنوانی به لندن رفته و با بعضی رجال مهم حزب کارگر که به حکومت رسیده بودند گفتگوهائی برای مساعد نمودن سیاست آنها با ایران و مراعات بیشتری از حقوق و منافع مملکت بنماید چند ماه در انگلستان بسر برد و بر برلین برگشت و در تابستان آن سال به ایران مراجعت و چون عضویت مجلس شورای ملی را داشت به مجلس رفت در این مجلس موضوع تبدیل سلطنت و خلع قاجار به پیش آمد و وی یکی از مخالفین نقض قانون اساسی به ترتیبی که به عمل آمده بود.
پس از انقضای دوره مجلس برای ریاست شعبه ایران در نمایشگاه فیلادلفی عازم آمریکا شد و پس از اندکی اقامت در برلین رهسپار آمریکا گردید.
در موقعی که بهمراهی مرحوم میرزا محمد علیخان فرزین (سفیر ایران در برلین) از طهران به برلین رسید مرحوم مستوفی الممالک مأمور تشکیل حکومت جدیدی شده و تقی زاده را به وزارت خارجه انتخاب نمود و تلگرافا تقاضا کرد از برلین به طهران برگردد مشارالیه نپذیرفت و عاقبت به آمریکا رفت و قریب پنج ماه و نیم در نیویورک و فیلادلفی بود و در ماه نوامبر به برلین برگشت تا اواخر زمستان 1927 در برلین بود سپس مجددا عازم طهران شد و در نوروز 1306 شمسی وارد طهران گردید و باز چون مجددا به وکالت طهران در مجلس انتخاب شده بود در مجلس حضور بهم رسانید و پس از خاتمه دوره مجلس در بهار 1307 شمسی قریب هفت هشت ماه خانه نشین و چندی بواسطه مخالفت با نسخ انتخابات آزاد تحت نظر پلیس بود در ماه بهمن همان سال فرمانفرمائی ایالت خراسان به او تکلیف شد و با طیاره به آنجا رفت و تا تیر ماه 1308 شمسی در مشهد بود در آن وقت به سفارت ایران در لندن مأمور شده به طهران آمد و پس از یک هفته توقف به لندن رفت و تا فروردین 1309 شمسی آنجا بود آنوقت به طهران احضار شده به وزارت راه منصوب و پس از چند ماه در چهاردهم مرداد به وزارت مالیه منصوب گردید و هر دو وزارت را تا مدتی داشت و پس از چندی از وزارت راه مستعفی شد تا اواخر تابستان 1312 شمسی وزیر دارائی در کابینه مخبرالسلطنه بود و تا تغییر کابینه و سرکار آمدن مرحوم ذکاءالملک فروغی6 مستعفی و پس از چند ماه مأمور سفارت پاریس گردید.
در اواخر آذرماه آن سال از طهران حرکت و از راه بغداد و استانبول به پاریس رفت و تا اواسط تابستان 1312 در آن مأموریت بود و در آن تاریخ به واسطه انتشار بعضی مقالات در جراید فرانسه که از اعلیحضرت فقید به بدی یاد کرده بودند معزول شد.
در مدت مأموریت در پاریس نمایندگی اول ایران را در کنفرانس بین المللی تقلیل اسلحه در ژنو را هم داشت پس از عزل قریب دو ماه در فرانسه بود آنگاه به برلین رفت و به مطالعه اشتغال داشت.
در تابستان 1314 شمسی به نمایندگی ایران در بیستمین انجمن بین المللی مستشرقین در رم مأمور شد.
پس از دعوت به برلین و چند ماه توقف در آخر سال 1935 میلادی مدرسه السنه شرقیه لندن برای تدریس زبان فارسی به لندن دعوت نمود.
دو سال اول جنگ جهانی دوم را در کمبریج گذراند و به مطالعه و نوشتن بعضی رسائل و مقالات به انگلیسی مشغول بود در مدت توقف در انگلستان یک کتاب فارسی به اسم (گاه شماری در ایران قدیم) در طهران و یک کتاب انگلیسی در آن موضوع در لندن طرح و نشر کرد و هفت کتابچه هم به شکل مقاله به انگلیسی و آلمانی در موضوعات مختلفه مربوط به تاریخ و معرفت تواریخ غیره نشر کرد از آبان سال 1320 شمسی مأمور سفارت لندن شد و سال بعد به سفارت کبرای در آنجا منصوب شد و در سپتامبر 1944 یکبار سفری با طیاره به طهران نموده و پس از پنج هفته اقامت در طهران باز به لندن برگشت.
در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی به نمایندگی مجلس از تبریز انتخاب و پس از انقضاء دوره مزبور در انتخابات مجلس سنا از طهران به سناتوری انتخاب گردیده است و اکنون ریاست مجلس سنا است.
عقاید و افکار سیاسی ـ مجاهدت در حفظ استقلال ایران و سربلندی و عظمت آن و آزادی ملت ـ طرفداری طبقه پائین و زحمتکش و فقیر و جهاد بر ضد تمام طبقات ممتاز و وقف وجود برای اصلاح حال و رفاه طبقات محروم از نعمات حیات شایسته خدمت به ترقی و بهبود حال اقتصادی و فرهنگ و بهداشت.
نقاط ضعف زندگی ـ غرور زیاد دوستان مؤثر ـ رجال مهم کشور از قبیل ساعد ـ حکیمی و از طبقه تجار حاجی محمد نخجوانی ـ حاج محمدعلی حیدرزاده دشمنان مهم توده ای ها % امیال و آرزوهای شخصی ـ فقط در ترقی و عظمت ایران دور می زند اعتیادات ـ ندارد طرز گذراندن زندگی ـ در مواقع فراغت از کار غیر از مطالعه و نویسندگی مشغله دیگری ندارد.
اقوام و منسوبات در خارجه ـ ندارد معاشرتها ـ با رجال مهم کشور معاشر و در اغلب موارد مشاور آنها می باشد.
به کدام یک از احزاب و جمعیت ها بستگی دارد ـ فعلاً هیچکدام درجه نفوذ معنوی او در فامیل و اشخاص ـ خیلی زیاد است مسافرتهائی که به خارجه نموده ـ اروپا ـ آمریکا ـ ترکیه ـ مصر ـ عراق رئیس رکن دوم ستاد لشگر 2 تبریز ـ سرهنگ وخشوری
توضیحات سند:
1ـ مدرسه آمریکائی تبریز، صمد سردارنیا، تبریز 1ـ مجله گنجینه فنون به صورت مجله و به مدیریت محمد علی تربیت چاپ و منتشر می گردید این مجله جمعا 14 شماره منتشر گردید.روزنامه های ایران، رابینو، تهران، اطلاعات، 1372، ص 220 2ـ محمدعلی خان تربیت میرزا محمدعلی خان تربیت فرزند میرزا صادق خان در سال 1256 شمسی در تبریز متولد شد.
پدرش از رجال درباری ناصرالدین میرزای قاجار بود.
وی از دوران کودکی در همسایگی و همبازی تقی زاده بود.
این دوستی تا پایان عمر تربیت ادامه داشت.
وی پس از تحصیل علم به زبان های فرانسه و انگلیس مسلط شد.
و در فن طبابت در دوران خود پیشرفت نمود.
در سال 1272 آموزشگاه ملی را در تبریز بنا نهاد.
در سال 1277 برای تدریس هیئت و جغرافیا و ادبیات به مدرسه نعمانیه دعوت شد.
وی در دوران انقلاب مشروطه از مدافعان خط مشی تقی زاده بود.
در سال 1300 کتابخانه تربیت را در تبریز تأسیس نمود.
در زمینه آموزش و پرورش فعالیت می نمود.
به سال 1300 به ریاست آموزش و پرورش منصوب شد.
در سال 1307 شهرداری تبریز را عهده دار گردید.
تربیت از مریدان ادوارد برون بود.
مشهور است که کتب خطی را برای وی خریداری و از تبریز ارسال می داشت.
تاریخ مطبوعات ایران را با مشارکت ادوارد برون منتشر نمود.
از دیگر آثار وی دانشمندان آذربایجان، تصحیح دره تا دره است.
دردوره های 2 ـ 8 - 9 ـ 10 - 12 به عنوان وکیل تبریز به مجلس شورای ملی وارد شد.
تربیت سفرهائی به مصر ـ استانبول ـ اروپا داشت، وی در سال 1318 شمسی در تبریز در گذشت.
3ـ میرزا یوسف اعتصام الملک یوسف آشتیانی مشهور به اعتصام دفتر فرزند میرزا ابراهیم خان آشتیانی در سال 1294 قمری در تبریز متولد شد.
پدرش از مستوفیان آذربایجان بود.
در دوره دوم مجلس شورای ملی وی به جای میرزا اسماعیل خان نوبری به مجلس راه یافت.
در مجله بهار مقاله می نوشت.
ولی برخلاف تقی زاده و اعضای حزب دمکرات وی روش «اعتدالی» داشت.
در ادبیات فارسی و عرب صاحب نظر بود.
در ترجمه مهارت کامل داشت.
در مطبوعات عربی مصر مقاله می نوشت.
کتاب بینوایان را در سال 1308 ترجمه و منتشر نمود.
از آثار دیگر وی «تربیت نسوان»، «شرح حال تولستوی»، مقالات آمریکایی.
میرزا یوسف در 12 دی 1316 شمسی در تهران در گذشت.
4ـ سید عبدالرحیم خلخالی در سال 1290 ق در خلخال متولد شد.
تحصیلات را در رشت و تهران به پایان رساند.
در ابتدای انقلاب مشروطیت با سید محمدرضا مساوات در روزنامه «مساوات» مقاله ای نوشت.
در استبداد صغیر وقتی از سوی محمدعلی شاه مورد تعقیب قرار گرفت به قفقاز رفت.
مدتی در نزدمیرزاعبدالرحیم طالبوف بود سپس به عشق آباد رفت.
در سال 1327 قمری به رشت بازگشت.
پس از سقوط محمدعلی شاه به تهران آمد در وزارت دارائی مشغول کار شد.
در جنگ بین المللی اول به کرمانشاه و از آنجا به اسلامبول رفت.
در سال 1306 وارد عدلیه شد و در کنار کار اجرائی به ادبیات و تصحیح دیوان حافظ پرداخت.
از آثار تولستوی چند اثر را ترجمه نمود.
خلخالی در سال 1321 در تهران در گذشت.
5ـ علی اکبر دهخدا فرزند خانباباخان، از مالکین متوسط قزوین، در حدود سال 1297 قمری در تهران متولد شد.
او ده ساله بود که پدرش درگذشت.
زبان فارسی و عربی و علوم ادبی و دینی را نزد آموزگاران وقت، از جمله شیخ غلامحسین بروجردی آموخت و از محضر آقا شیخ هادی نجم آبادی استفاده کرد و چون مدرسه علوم سیاسی در تهران گشایش یافت، چندی در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و بعد در سال 1321 قمری به اروپا رفت و پس از دو سال و نیم به ایران بازگشت و در انقلاب مشروطه ایران شرکت کرد و چون مشروطه ریشه گرفت و روزنامه های آزاد پدید آمد، به همکاران روزنامه صوراسرافیل پیوست.
لبه تیز مقالات دخو (دهخدا) متوجه رژیم استبدادی و ملوک الطوایفی است.
نویسنده هر حادثه و پیشامدی را دستاویز قرار داده بر فساد دستگاه سلطنت، بیشرمی و خیانت رجال دولت، ظلم و ستم اغنیا و مالکین، ریاکاری روحانی می تازد و آنها را بدون عفو و اغماض به باد تمسخر و استهزا می گیرد.
این طنزها با عشق و علاقه و دلسوزی به حال مردم خرده پا، ممتاز است.
وضع رقت بار روستائیان و کشاورزان، فقر و بدبختی شهرنشینان، نادانی و بیچارگی زنان ایرانی همه مسائلی است که در نوشته های دخو مکرر مطرح شده است.
دهخدا و یاران او به درستی و حقانیت راهی که برگزیده بودند ایمان داشتند.
از این رو در تمامی ادوار مبارزه، حتی در سخت ترین مراحل ارتجاع، خط سیر درونی و معنوی آنان خوش بینی و امیدواری بود.
دهخدا با نمایاندن جهات تاریک و مظلم زندگی، جهت روشن و امیدبخش آن را هرگز فراموش نمی کرد.
کندن و برانداختن ریشه خرافات دینی، صبر و تسلیم به قضا و قدر، ترک دنیا و گوشه گیری و موهومات و تعصبات از وظایف عمده ای بود که نویسنده توانای صوراسرافیل به عهده گرفته بود.
او به بطالت و تنبلی و بیشعوری می تاخت و مردم ایران را بیدار و هشیار و زنده و «آقا» می خواست.
کتاب «از صبا تا نیما» تألیف یحیی آرین پور تهران 1357 چاپ دوم 6ـ رجوع شود به: خاطرات ارتشبد حسین فردوست، جلد 2، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ شانزدهم، ص 35 ـ 47