دوست عزیزم(1)
دوست عزیزم(1)
متن سند:
چندین کاغذ نوشتم که تا بحال به هیچیک از آنها جوابی ندادید و خواهش مرا نپذیرفتید.اگر تا این اندازه، در مضیقه نبودم هیچوقت آنقدر مزاحم شما نشده و ناراحتتان نمیکردم.
متأسفانه وضعیت من روز بروز بدتر میشود و هر چه هم به طهران مینویسم جوابی نمیرسد.
از آقای علم(2) کاغذ داشتم و ایشان اظهار داشته که شما گفتید من هیچوقت قولی به والاحضرت ندادم و بهیچوجه هم نمیتوانم مبلغ 5 هزار دلار در ماه ارز بدهم.
پس من آخر چه کنم.
با مخارج مریضخانه و بچه ها و خودم.
همانطور که قبلاً گفتم من مبلغ 20 میلیون فرانک فرانسه مقروض هستم و ازین مبلغ 5 هزار دلار اجبارا دو هزار و پانصد دلار باید قرضم را بپردازم.
و فقط دو هزار و پانصد دولار [دلار] برای مخارج خودم و بچه ها میماند که کمتر از این مبلغ محال است بتوانیم زندگی کنم، اگر هم قروضم رو نپردازم محاکمات و وکلای اینجا مرا بدعوی خواهند برد و گمان نمیکنم در اینموقع نه بصلاح اعلیحضرت باشد و نه مملکت.
بیش از اینهم نمیتوانم گدائی کرده و باین و آن متوصل [متوسل] شوم.
مراتب را بعرض برسانید و بنویسید چه دستوری میفرمایند.
حامل این کاغذ یکی از بهترین و صمیمی ترین خدمتگزاران اعلیحضرت همایونی است و در هر مورد صداقت خود را به ثبوت رسانده اینکه خواهشمندم که به او توجه مخصوصی ابراز دارید.
در کاغذ قبلی آقای ابتهاج که در امریکا هستند یادآور شما کردم که ایشانهم واقعا مرد بسیار پاک و فرد وطن پرستی است.
برای احمد که چیزی در نظرنگرفتید و بیش از اینهم نمیشود اصرار کرد.
شاید لایق نباشد که باو کاری رجوع [کنید] البته شما بهتر میدانید که صلاح چیست.
سلامتی و موفقیت شما را از خداوند متعال خواستارم.
راجع به پیشنهاد امریکائیها3 نظر خودتان را بدهید.
بسیار متشکرم
توضیحات سند:
1ـ منظور فضل اله زاهدی نخست وزیر است.2ـ «اسداله علم فرزند ابراهیم خان شوکت الملک علم، به سال 1298 ه ش در بیرجند متولد شد.
از تحصیلات او اطلاع دقیقی در دست نیست و در بعضی از اسناد تحصیلاتش بیش از دیپلم کشاورزی نمی باشد هر چند که در بعضی از اسناد از او بعنوان مهندس کشاورزی نام برده اند.
وی در 1318 با ملک تاج، دختر قوام ازدواج نمود.
» پدر علم تا کودتای 1299 حاکم بلامنازع قائنات بود.
هم با دولت ایران ارتباط داشت و هم از سرسپردگان دولت انگلیس بود.
وقتی سردار سپه قدم به سوی پادشاهی برداشت، امیر شوکت الملک به اشاره انگلیسیها امیری قائنات را رها کرد و به تهران آمد و جزو محارم و نزدیکان رضا خان شد و در سفر و حضر همیشه با هم بودند.
فرزندش هم که هم سن و سال فرزند رضا خان بود، همبازی او شد.
با هم درس خواندند، با هم بزرگ شدند، هم زمان ازدواج کردند، در شادیها و بدبختیها شریک شدند و در سن 43 سالگی دست به دست هم دادند تا کشور را اداره کنند.
علم از تمام نخست وزیران بعد از شهریور 20 به شاه نزدیکتر بود، حتی از هژیر و اقبال که وابستگی شدید به دربار داشتند نزدیکتر بود.
علم فقط مال شاه بود، ولی هژیر و اقبال با اشرف نیز سر و سری داشتند و گاهی خواسته های او را، که خلاف میل باطنی شاه بود، اجرا می کردند.
«سالهای 1320 ـ 1333 در تعیین سرنوشت بعدی علم جوان نقش قطعی داشت.
و در همین دوران بود که او در مکتب جاسوسی و توطئه گری آزمون خود را با موفقیت طی کرد و تجربه ها اندوخت.
در این سالها علم در ارتباط فعال با سرویس اطلاعاتی بریتانیا نقش حساسی در عملیات جاسوسی، به ویژه در تهران و شرق و جنوب ایران ایفا نمود و در رأس شبکه عوامل اینتلیجنس سرویس قرار گرفت.
در سال 1324 فرماندار کل بلوچستان شد و در کابینه دوم محمد ساعد (آبان 1327 ـ فروردین 1329) وزیر کشاورزی بود.
در کابینه حاج علی رزم آرا به وزارت کار رسید.
در سالهای 1329 ـ 1332 علم از نزدیکترین یاران محمدرضا پهلوی بود و در ماجرای 25 ـ 28 مرداد 1332 نقش فعالی ایفا نمود.
»[بعد از کودتا سرپرستی املاک و مستغلات پهلوی به وی واگذار شده بود] علم در سال 1341 به نخست وزیری انتخاب شد.
حکومت علم و دوران نخست وزیری او دو ویژگی بارز در تاریخ معاصر ایران داشت.
نخست آنکه دوران این حکومت، آغازگر دیکتاتوری مطلق محمدرضا شاه پهلوی بود، دوم اینکه مبارزه روحانیت و سایر طبقات با رژیم شکل تازه ای گرفت و لبه تیز حملات متوجه شاه گردید که سرانجام پس از پانزده سال مبارزه منجر به سقوط رژیم مشروطه سلطنتی شد.
علم در اجرای خواسته آمریکا، که مورد قبول شاه واقع شده بود، آزمایشی از خواسته های شاه را به مورد اجرا گذارد.
در نتیجه هیأت وزیران لایحه جدید تشکیل انجمنهای ایالتی و ولایتی را تصویب کرد.
تغییراتی که در لایحه مزبور داده شده بود، یکی حذف ممنوعیت زنان از شرکت در انتخابات و دیگر جمله سوگند به قرآن مجید به جمله سوگند به کتاب آسمانی بود...
در مقابل عکس العمل شدید روحانیون و اصناف و بازاریان، که به تبعیت و حمایت از آیات عظام (تلگرام تند امام خمینی به شاه) به بستن دکاکین خود اقدام نموده و به راهپیمایی و اجتماع و دادن شعار علیه دولت پرداخته بودند، دولت ناچار شد تصویبنامه را لغو نماید.
امیر اسداله علم در اسفند 1342 جای خود را به نخست وزیر جوانتر از خود سپرد و پس از چند روز به شیراز رفت...
و ریاست دانشگاه پهلوی شیراز را بعهده گرفت و آن را به شیوه خاصی اداره می کرد.
او گاهی در اروپا و زمانی در تهران و ماهی چند روز در شیراز به سر می برد تا سرانجام با حفظ سمت به وزارت دربار تعیین گردید.
[1344].
وی در نخستین روزهای شغل خود، اعلامیه تاجگذاری شاه و اعلامیه جشنهای دو هزار و پانصد ساله را منتشر ساخت.
علم تا نیمه های سال 1356 وزیر دربار بود و از مزایای دربار بیش از خود شاه بهره مند می شد.
تمام مریدان و دوستان خود را به دربار کشانید...
علم مردی به تمام معنی ثروتمند بود.
املاک موروثی او بیش از بودجه هر وزارتخانه ای عایدی داشت، ولی مع الوصف در جمع کردن مال حرص و ولع خاصی داشت.
از گرفتن هدیه و رشوه نه تنها ابائی نداشت، بلکه دوستان خود را مکلف به انجام کارهای مربوط به دولت می نمود و از آنها پول می گرفت.
ظاهرا به دانشمندان و اُدبا و شعراء احترام می گذاشت، ولی در واقع از علم و ادب نه توشه ای داشت و نه چیزی می فهمید.
سخنرانیهای او که آکنده از اغلاط فاحش است، نشان می دهد تا چه حد، حتی در زبان مادری، عاجز و بی سلیقه بود.
علم بر خلاف پدرش که عمری فقط سرسپرده دولت انگلستان بود و حقوق ماهیانه از آنها دریافت می کرد، او به دولت امریکا نیز وابستگی داشت.
وی در سال 1356 برای نجات خود از بیماری سرطان به امریکا رفت و در بیمارستان بستری شد.
پس از مدتی شاه شغل او را گرفت و به هویدا داد و سرانجام در فروردین 1357 در امریکا در گذشت.
(از وقایع و رویدادهای زمان نخست وزیری علم می توان از رفراندوم ششم بهمن (انقلاب سفید) ـ اعطای حق نمایندگی به زنان ـ حمله به مدرسه فیضیه قم ـ قیام پانزده خرداد 1342 ـ قیام عشایر جنوب و...
نام برد.) ر.ک.
ظهور و سقوط رژیم پهلوی ـ جلد دوم.
ـ تهران: اطلاعات، 1374.
ص 231 ـ 237 و 238 نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار.
ـ تهران : جاویدان، 1370 ص 929 ـ 935 ـ 936 ـ 955 ـ 956 3ـ توضیح در صفحه 11 پاورقی شماره 3